PAFTA İLE VİDA AÇMA
Paftanın Tanımı
Silindirik yüzeylerin dışına vida dişi açmaya yarayan, üzerinde diş açabilmek için kesici ağızları olan ve ölçüleri diş açılacak malzemeye göre değişen, gövdesi tümüyle yüksek alaşımlı çelikten üretilen, silindirik bir alettir.
Dış Vida Açmada Kullanılan Takımlar
Tornada dış vida açmada kullanılan başlıca takımlar şunlardır:
1- Pafta lokmaları: Bir pafta lokması üzerinde açacağı dış vida ile ilgili bilgiler bulunur (Şekil 17-A). Metrik paftaların üstüne M harfi ile diş üstü çapı yazılır (M5.... M10 gibi). Whitwort olanlarda ise diş üstü çapı parmak cinsinden belirtilir. (1/2"... 3/8" gibi).
İnce diş paftalarda, diş üstü çapına ek olarak vida adımı (whitwort olanlarda parmaktaki diş sayısı) yazılır (M16x1; W20x 1/10" gibi).
2- Pafta kolları: Pafta lokmalarının kullanılması, uygun pafta kollarına takılarak olur. (Şekil 17-B). Pafta lokması, vida ile ilgili yazıları üstte olacak şekilde takılır. Sıkma vidaları, paftanın çevresindeki havşalara oturarak bağlantıyı sağlar.
Bazı pafta lokmaları koruyucu bir bilezik ile pafta koluna takılır (Şekil 17-C). Bu durumda önce pafta lokması (a), koruyucu bileziğe (b) çevresel olarak vidalı pimlerle monte edilir; sonra koruyucu bilezik, pafta koluna takılır.
3- Pafta bağlama aparatları: Makinede seri olarak dış vida açmaya yarar Şekil 17-D'deki otomatik paftanın ayarlı olan diş tarakları, vida açma işleminden sonra kendiliğinden parçadan ayrılır.
Şekil 17: Dış vida açma takımları A) Pafta lokması B) Pafta kolu C) Pafta kolu: Pafta (a) ve bilezik (b) D)Otomatik patta
Tornanın Hazırlanması
1- Aparatların bağlanması: Konik saplı olan vida aparatları, gezer puntanın kovanına takılır.
2- Takımların bağlanması: Pafta lokmaları ,pafta kolu ile doğrudan gezer punta kovanının alın yüzeyine dayatılarak hazırlanır.
Makine paftaları, gezer puntaya takılı olan mandrene bağlanır.
El kılavuzları, buji kolu (kılavuz kolu) ile gezer puntanın punta ucuna dayatılarak hazırlanır.
3- Devir sayısı, ayarı: Tornada pafta ve kılavuzla vida açmak için seçilecek kesme hızları düşük olur. Ancak burada önemli olan nokta; gerekli kesme hızına uyan devir sayısına göre tornanın ayarlanması ve kesme yağının kullanılmasıdır.
4- Kesme yağı değişimi: Vida açılacak malzemenin cinsine uygun olarak değişen kesme yağı seçimi için Tablo 1'den yararlanılabilir.
Tablo 1: Makinede vida açmada kullanılan kesme hızları ve kesme yağları
Pafta veya kılavuzun kesme hızına (v) ve vida diş üstü çapına (d) göre tornaya verilecek olan:
Devir sayısı n = olur.
Örnek: Fe37 çeliğinden bir iş parçasına açılacak M10 iç vida için tornaya verilecek devir sayısının bulunması:
Çözüm: Fe37 çeliği, alaşımsız çelik olduğundan Tablo 1'den v = 7 m/dak seçilir. Buradan:
n = olur.
Pafta ile Vida Açmanın Açıklanması
1- Parçanın hazırlanması: Paftanın kullanılması için önce iş parçasının uygun ölçülerde hazırlanması gerekir. Teorik olarak, işin çapı; vida diş üstü çapına eşittir (Şekil 21). Ancak, vida açarken dişlerin şişmesinden dolayı paftanın sıkışmasını önlemek için parçanın çapı, vida adımının onda biri kadar küçültülür.
Parçanın çapı = vida diş üstü çapı - dp = d - olur.
İş parçası uygun çapta tornalandıktan sonra, uç tarafına paftanın kolay ağızlaması için 45° pah kırılır.
Örnek: Parmaktaki diş sayısı z=12 olan 1/2" paftanın kullanılması için parça çapının bulunması:
Çözüm
a) Parmak vidanın adımı, P = = 2 mm alınarak:
b) dp= d . 25,4 - = 12,7 - 0,2 = 12, 5 mm dir.
Şekil 21: işin hazırlanması Şekil 22. Tornada pafta ile vida açmak
2- Tornada Pafta İle Vida Açmak İçin İşlem Sırası (Şekil 22)
1. İş parçası hazırlandıktan sonra, tornanın devir sayısı ayarlanır.
2. Gezer puntanın ucu çıkartılır.
3. Gezer puntanın kovanı içeri çekilir.
4. Gezer punta, işe iyice yaklaştırılır.
5. Gezer punta, torna kayıtlarına sıkılır.
6. Pafta ve kolu, gezer punta kovanının alın yüzeyine dayatılır.
7. Pafta, gezer punta kovanı tarafından, işin pahlı ucuna oturtulur.
8. Pafta kolu, torna arabasına serbestçe kayacak şekilde dayatılır.
9. Tornanın çalıştırılması ile birlikte pafta, punta kovanından vida adımına uygun bir ilerlemeyle düzenli olarak desteklenir.
10. Vida gerekli boya geldiğinde ayna durdurulur. Gezer punta kovanı geri çekilir. Ayna ters çalıştırılıp, pafta kolu tutularak çıkartılır.
Bazı özel durumlarda pafta başlığı tornanın fener miline, iş ise araba üzerine bağlanarak vida açma işlemleri yapılabilir (Şekli 23).
3- Otomatik paftanın kullanılması (Şekil 24) : Otomatik pafta seri olarak vida açmaya yarar. Otomatik paftanın diş tarakları (diş lokmaları), vida cinsine göre değiştirilebilir. Otomatik pafta gezer puntaya bağlanarak kullanıldığında, sabitleştirilen puntanın kovanından, dönen işe kavratılarak düzenli ilerleme verilmelidir. Kurulmuş olan pafta, vida sonunda otomatik olarak atar ve işi bırakır.
Şekil 23: Paftanın fener miline bağlanması Şekil 24: Otomatik paftanın kullanılması
Açılan Vidaların Kontrolü
Vidaların kontrol edilmesinde çok çeşitli aletler kullanılır.
1- Vida tarağı: Bir cins vidanın değişen adımlarına göre yapılmış dişli taraklardan oluşur (Şekil 27). Tarak üzerinde ait olduğu metrik vidanın adımı veya whitwort vidanın parmaktaki diş sayısı yazılıdır.
Bu nedenle vida tarağı, vida adımlarının kontrolünde kullanılır. Bir vidanın dişlerine, ışık sızdırmayacak şekilde oturan tarağın üzerinde yazılı olan değerler; o vidanın adımını verir.
2- Optik vida mastarları: Bir optik vida mastarı, vida adımlarına göre hazırlanmış diş profillerini taşıyan mercek biçimindedir (Şekil 28). Mastar, optik kontrol aletine bağlanarak kullanılır. Mastarın altına getirilen vidanın dişleri, uygun durumda olduğu profilin adımına göre kontrol edilmiş olur.
Şekil 27: Vida tarağı ile kontrol Şekil 28: Optik vida mastarı ile kontrol
3- Vida mikrometreleri: Vidaların böğür çaplarının veya diş dibi çaplarının ölçülmesinde kullanılır (Şekil 29-A). Vida mikrometresinin sabit çenesi (a) çatal biçimli; hareketli çenesi (b) koni biçimlidir.
Şekil 29: A) Dış vida mikrometresi ile ölçme B) İç vida mikrometresi ile ölçme
Özel çeneler, vida cinsine ve adımına uygun olarak mikrometreye takılır. İç vida ların ölçülmesinde Şekil 29 B'deki mikrometre kullanılır.
Vida Açmada Dikkat Edilecek Kurallar
1. İş parçasının ölçüleri doğru olmalıdır.
2. Tezgâh düşük ve uygun bir devire ayarlanmalıdır.
3. Pafta veya kılavuza desteklik yapmak amacıyla gezer puntanın gövdesi sabitleştirilmiş olmalıdır.
4. Pafta veya kılavuz kolu, arabaya dayatılarak ilerletilmelidir.
5. Pafta veya kılavuz, doğru ağızlatılmalı ve eksenlenmelidir.
6. Bağlantılarda gevşeklik ve boşluk olmamalıdır
7. Punta kovanı ile yapılan ilerleme veya geri çekme hareketleri, vida adımı ve tornanın devir hızı ile uyumlu olmalıdır.
8. Kesme sıvısı uygun cinste ve yeterli miktarda kullanılmalıdır.
9. Otomatik vida aparatlarına, açılacak vidaya uygun diş taraklan takılmalı ve kurulmalıdır.
